دنیا در تب و تاب محبوب ترین رقابت های ورزشی 

 

هر چهار سال یک بار تب تند جام جهانی فوتبال به اوج خود می رسد. تبی که نشان از آن دارد، که یک بار دیگر این محبوب ترین رقابت ورزشی مردم دنیا در راه است. البته این تب از پیشتر و از زمانی آغاز می شود، که تیم های ملی فوتبال کشورها در سراسر جهان برای حضور در این مرحله آخر رقابت ها، به مصاف یکدیگر می روند. نتیجه این مصاف حضور 31 تیم ملی در مرحله پایانی است که هر یک در قاره ها و نقاط انتخاب خود، از بهترین های جهان به شمار می روند. حضور بدون رقابت میزان بازی ها، شمار تیم ها را به 32 افزایش می دهد. 32 تیمی که  به هشت گروه تقسیم می شوند. در هنگام  رقابت این تیم هاست، که شدیدترین تب ورزشی تمام جهان را دربرمی گیرد. تبی که هم اینک نیز کاملا شاهد شیوعش هستیم. چراکه از دوازدهم ماه جاری تا سیزدهم ژوئیه بیستمین دور مرحله نهایی رقابت های فوتبال مردان جهان در برزیل برگزار می شود.

 

گشایش انساندوستانه بازی ها و دیگر جنبه انسانی جام جهانی

 

نخستین ضربه به توپ (شوت) در اولین بازی را که بین تیم های ملی برزیل و کروواسی برگزار خواهد شد، نوجوانی فلج خواهد زد. او این کار را در مقابل چشمان 68 هزار تماشاگر حاضر در ورزشگاه سائوپائولو و میلیون ها مشتاقی انجام خواهد داد، که در سراسر جهان این مسابقه را از طریق تلویزیون تماشا می کنند. آنچه به وی اجازه چنین ضربه زدنی را می دهد، “پروژه دوباره راه برو” نام دارد. ابتکاری که حاصل کوشش چندین ساله گروهی از دانشمندان است.

 

دیگر جنبه انسانی رقابت های سال جاری، جام جهانی فوتبال کودکان خیابانی بود. این رخداد در ماه آوریل با حضور بیش از 230 تن از کودکان خیابانی پیشین، در شهر ریودوژانیرو برزیل برگزار شد. هدف از این اقدام رساندن صدای این کودکان به همه مردم، تغییر دیدگاه جامعه نسبت به آنها، آگاهی بخشیدن در مورد حقوق ایشان، محافظت از آنها، کمک به ایشان، و فراهم کردن موقعیت های مناسبی که همه کودکان مستحق آنند، می باشد. پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان، شاهپور ویلیام نوه ملکه الیزابت، گیلبرتو سیلوا و خوزه روبرتو گاما د اولیویرا مشهور به ببتو بازیکنان سرشناس برزیلی که پیشتر همراه تیم های ملی خود برنده جام جهانی شده اند، و همچنین آرتور آنتونیوس کوئیمبرا معروف بهزیکو اسطوره فوتبال و مربی کنونی، در بین افراد سرشناسی بودند، که از این اقدام پشتیبانی کردند.

 

نگاهی به رقابت های جام جهانی از دیدگاه اقتصادی

 

امروزه یک پای ثابت تمامی رخدادهای ورزشی اعم از ملی، منطقه ای، و جهانی، مسائل مالی و اقتصادی می باشد. بنابراین کاملا طبیعی است، که چنین حضوری در محبوب ترین رخداد ورزشی جهان بیش از سایر موارد پررنگ باشد. این امر باعث شده، که جام جهانی تأثیری چشمگیر بر اقتصاد دنیا داشته باشد. به همین سبب اتحادیه بین المللی فوتبال (فیفا) که در حوزه مربوطه بر 204 کشور عضو نظارت دارد، اندک اندک به خود به عنوان یک “واحد تجارى بزرگ جهانی” نگاه می کند. این برداشت به هیچ روی یک تلقی صرف بدون پشتوانه نیست. چراکه ثابت شده در رخدادهای گوناگون در پیوند با جام جهانی فوتبال، این اتفاق ورزشی نقشی بسیار چشمگیر در اقتصاد جهانی ایفاء می کند.

 

این نقش خود را در چندین جنبه مختلف از جمله پرداخت های کلان پشتیبانی کنندگان مالی در سطوح گوناگون به فیفا، دریافت حق مجوز پخش مسابقات به شبکه های تلویزیونی از سوی فیفا، در مقابل گرفتن آگهی های گرانبها از عرضه کنندگان کالاهای گوناگون از طرف شبکه های تلویزیونی پخش کننده مسابقات، فروش بلیط های رقابت ها، رونق دادن به صنعت گردشگری از جمله در بخش رستوران ها، هتلداری، و حوزه حمل و نقل، فروش لوازم و نمادهای جنبی، رونق بازار تجهیزات، کفش ها، و لباس های ورزشی، و… نشان می دهد. آنچه در پی می آید، چکیده ای از این موارد هستند.

 

1- کمک جام جهانی به اقتصاد کشورها

 

الف: از طریق گردشگری

 

برگزاری جام جهانی در هر کشور، برای آن بسیار درآمدزا است. این درآمدزایی از طرق گوناگون صورت می گیرد. کمااینکه پیش بینی می شود، امسال برزیل به عنوان میزبان جام جهانی درآمدی بیش از 11 میلیارد دلار کسب کند. زیرا بنا بر برآوردهای مؤسسه گردشگری برزیل حدود 600 هزار گردشگر در دوران برگزاری بازی ها به این کشور سفر خواهند کرد. این گردشگران در خلال تماشای 64 مسابقه در 12 شهر برزیل، حدود 2 میلیارد و 600 میلیون دلار پول خرج خواهند نمود. در عین حال پیش بینی می شود که 3 میلیون تن از ساکنان این کشور نیز که به شکل های گوناگون در رخدادهای این جام حضور خواهند داشت، حدود 7 میلیارد و 900 میلیون دلار هزینه کنند.

 

روند درآمدزایی در جام های پیشین نیز، وجود داشته است. مثلا جام جهانی 2010 برای نخستین بار در تاریخچه این رقابت ها، در آفریقای جنوبی برگزار شد. درآمد این جام جهانی 513 میلیون دلار بود. شمار گردشگران هم به 450 هزار تن رسید.

 

بااینهمه جالب است که بدانیم، آفریقای جنوبی در این مورد خوش شانس به شمار نمی آید. چراکه مثلا درآمد سال 2006 آلمان از این رهگذر سر به 600 میلیون یورو (معادل 766 میلیون دلار) زد، که 300 میلیون یورو (معادل 399 میلیون دلار) درآمد حاصل از حضور گردشگران بود. گردشگرانی که شمارشان نسبت به بازی های پیش از آن، 15 میلیون نفر بیشتر بود. در عین حال این بازی ها در حوزه خرده فروشی نیز، درآمدی 2 میلیارد یورویی (معادل 2 میلیارد و 730  میلیون و 375 هزار و 400 دلار) در برداشتند. همچنین سبب ایجاد 50 هزار فرصت شغلی جدید شدند.

لیگ فوتبال آلمان اعلام کرد، که کمیته سازمان دهنده بازی ها هم در مجموع 140 میلیون یورو (معادل 191  میلیون و 126 هزار و 270 دلار) درآمد داشت. از این مبلغ 40 میلیون یورو (معادل 54 میلیون و 607 هزار و 508 دلار) مستقیما به فیفا، و 44 میلیون یورو (معادل 60 میلیون و 68 هزار و 259 دلار)  به عنوان مالیات پرداخت کرد.

 

به گزارش دولت آلمان در خلال رقابت های جام جهانی 2006 درآمد گردشگری حدود 400 میلیون دلار بیشتر بود. 3 میلیارد دلار هم از خرده فروشی لباس های ورزشی و سایر کالاها و مقولات در پیوند با آمادگی برای جام، کسب درآمد شد. برای این آمادگی 500 هزار فرصت شغلی جدید نیز به وجود آمد. رستوران ها و میکده ها در تمام مدت پر از مشتری بودند. در عین حال میزان مسافران به 15 میلیون بیش از حد انتظار رسید.

 

بنا بر اعلام اتحادیه فوتبال آلمان مجموع هزینه های این جام 430 میلیون یورو (معادل 587 میلیون و 30 هزار و 710 دلار) بود. سود مالیات در نرفته آن نیز، سر به 135 میلیون یورو (معادل 184 میلیون و 300 هزار و 340 دلار) زد. پس از پرداخت مالیات و پس دادن کمک های فیفا، سود خالص 56 میلیون و 600 هزار یورو (معادل 77 میلیون و 269 هزار و 624 دلار) بود، که بین اتحادیه مورد اشاره و لیگ فوتبال آلمان قسمت شد.

 

 

جام جهانی 2002 نخستین رخداد از این دست بود، که رقابت های آن به جای یک کشور در دو کشور (ژاپن و کره) برگزار شد. در این جام 32 رقابت در هر یک از دو کشور صورت گرفت، که سبب شد میزان فروش بلیط سر به رقم نجومی یک میلیارد و 200 میلیون دلار بزند. بنابراین فیفا از جمله به هر یک از این کشورها 110 میلیون دلار به عنوان میزبان رقابت ها پرداخت. هر دو کشور نیز با هزینه ای معادل 4 میلیارد و 700 میلیون دلار 20 مجتمع فوتبالی خود را گسترش دادند، تا برای برگزاری مسابقات آماده باشند.

 

در نتیجه می توان در مورد همه کشورهای میزبان بر چند نکته مشترک تأکید کرد. نخست اینکه به هر شکل پولی که گردشگران در هنگام برگزاری جام جهانی در این کشورها خرج می کنند، به جیب صنایع گوناگون کشور میزبان از جمله مواد غذایی و نوشیدنی، حمل و نقل شامل اجاره وسایل حمل و نقل جهت تردد از یک شهر به شهر دیگر و یا از محل بازی ها به هتل محل اقامت و بالعکس، هتلداری، و سایر خدمات ارائه شده به آنها، می رود.

فراتر اینکه به مرور مسائل دیگر نیز، سبب ازدیاد درآمد برای کسب و کارهای محلی می شود. کمااینکه حالا دیگر کاروان های اعزامی کشورها در هتل های شیک تر اقامت می کنند.

 

مورد سوم این می باشد، که میزان درآمد کشورها از طریق میزبانی جام جهانی تقریبا همواره روند رو به افزایش داسته است. مثلا همانگونه که ملاحظه می شود، بر اساس برآوردها میزان درآمد برزیل در سال جاری بیش از 20 برابر درآمد آفریقای جنوبی از جام جهانی پیشین (2010) خواهد بود.

 

ب: از طریق احداث، مرمت و نوسازی، و استحکام زیرساخت ها

 

در کنار مبالغی که به عنوان درآمد برای کشورهای میزبان حاصل می شود، مخارجی هم وجود دارند که آنها خواه و ناخواه باید بپردازند. بخش اعظم این مخارج مربوط به زیربناسازی است. کمااینکه برآورد شده، برزیل امسال حدود 14 ميليارد دلار در اين پیوند خرج کرده است. مثلا ساخت و مرمت ورزشگاه های مناسب جهت انجام بازی ها، بیش از 3 میلیارد و 500 میلیون دلار هزینه در برداشته است. بقیه این مبلغ نیز صرف توسعه و بازسازی زيرساخت ها، اجرای برنامه های تدارکاتی، و امنيتی شده است.

 

آفریقای جنوبی برای این منظور 4 میلیارد و 500 میلیون دلار برای ساخت 5 ورزشگاه نوین و مرمت 5 ورزشگاه موجود، و سایر زیربناها هزینه نمود. ظرفیت ورزشگاه های جدید بین 40 تا 64 هزار نفر بود. سایر میزبانان جام نیز هر یک به فراخور حال خود و بر اساس استاندارهای فیفا، زیربناسازی داشته اند. از جمله آلمان 3 میلیارد و 700 میلیون یورو (معادل 5 میلیادر و 51 میلیون و 194هزار و 500 دلار) خرج این حوزه کرد.

 

با مقایسه این هزینه ها ملاحظه می شود، که در این مورد نیز روند رو به رشد است. کمااینکه برزيل کشور ميزبان بازی های سال جاری، در این پیوند بيشترين هزينه را برای برگزاری اين مسابقات انجام داده است.

در عین حال نگاهی گذارا نشان می دهد که با توجه به محل صرف این مخارج، اینگونه هزینه ها در واقع سود به شمار می روند. چراکه در وحله نخست سبب اشتغالزایی در بخش ساخت و ساز می گردند. در عین حال ورزشگاه ها، فرودگاه ها، و راه های ساخته، و یا نوسازی و مرمت شده، در دوران پس از بازی ها نیز، مورد استفاده قرار می گیرند. مضافا اینکه مثلا میزان راهسازی اصولی، یکی از شاخص های پیشرفت محسوب می شود.

 

2- کمک رقابت های جام جهانی به اقتصاد فیفا

 

الف: در خلال برگزاری جام ها

 

جام جهانی در روزگاری نه چندان دور، یک رخداد بیشتر ورزشی به شمار می رفت. اما به مرور زمان به شکلی باورنکردنی و با سرعت به سمتی پيش رفته، که مسائل اقتصادی آن تقریبا اهمیتی یکسان با وجهه ورزشیش پیدا کرده اند. کمااینکه همانگونه که گفته شد حالا دیگر بازيکنان در هتل های مجلل اقامت می کنند، از بازی در فیلم های تبلیغاتی درآمدهای نجومی کسب می نمایند، لباس ها، جوراب ها، و کفش های آنچنانی بسیار گرانبها می پوشند، و…

 

بااینهمه این بازیکنان نیستند، که نیروی محرکه اصلی این روند سریع  شده اند. بلکه در واقع سران و دست اندرکاران فیفا سبب اصلی آن می باشند. مثلا رقابت های امسال گران ترين مسابقات تاريخ جام جهانی خواهد بود. کمااینکه فیفا در بیست و سوم ماه مه (سوم خرداد) اعلام کرد، که سود حاصل از این رقابت ها تقریبا 4 ميليارد دلار برآورد شده، که حدود نیمی از آن صرف برگزاری اين مسابقات و حواشی های مربوطه خواهد شد.

 

بخش اعظم این درآمد کلان ميزان پول هایی است، که شبکه های تلويزيونی برای کسب مجوز پخش مسابقات می پردازند. در این میان شبکه های تلويزيونی اروپا با هزینه کردن حدود یک ميليارد و 700 میلیون دلار، بيشترين مبلغ را پرداخت کرده اند.

 

پشتيبانان مالی دومين سهم را در بین درآمدهای فیفا به خود اختصاص می دهند. کمااینکه شش حامی مالی اصلی آن یعنی آديداس، کوکاکولا، خطوط هوايی امارات، شرکت خودروسازی هيوندای، و شرکت های سونی و ويزا، در مجموع سالانه 177 ميليون و 125 هزار دلار پرداخته اند، که کل مبلغ در چهار سال سر به 708 ميليون و 500 هزار دلار زده است. پشتيبانان درجه دوم نيز در مجموع  524 ميليون دلار، و حامیان محلی در برزیل هم حدود 120 ميليون دلار به این رخداد کمک مالی کرده اند.

 

فروش بلیط مسابقات دیگر منبع درآمد فیفا می باشد، که امسال به نهایت خود رسیده است. به گفته جروم والکه دبيرکل فيفا تا پیش از این دوره رقابت ها، این تعداد بلیط به فروش نرفته بود. در عین حال بنابر اظهارات آقای والکه 75 درصد از درآمد حاصل از برگزاری جام جهانی، صرف ورزش فوتبال خواهد شد. مثلا 35 ميليون دلار به عنوان پاداش نقدی به تيم قهرمان این جام داده می شود. به هر یک از تیم هایی هم که به این مرحله از رقابت ها راه پیدا کرده اند از جمله تیم ملی ايران، مبلغ 8 ميليون دلار به اضافه یک ميليون و 500 هزار دلار به عنوان هزينه ‌های آمادگی، پرداخت خواهد شد. در صورتی که هر یک از این تیم ها به مرحله بعد و یا پس از آن به مرحله یک چهارم نهایی راه پیدا کنند، به ترتیب 9 و 14 ميليون دلار دريافت می نمایند. به نايب قهرمان 25، تيم سوم 22، و تيم چهارم نیز 20 ميليون دلار، پرداخت می شود.

 

70 ميليون دلار هم از سوی فيفا به باشگاه هايی کمک می ‌شود، كه بازيكنانشان در جام جهانی حضور دارند. 100 ميليون دلار نیز به برنامه حمايت از باشگاه‌ ها برای جام جهانی اختصاص داده شده است. برنامه ‌ای كه در سال 2012 آغاز شد. این برنامه برای تمامی مسابقات ملی در تقويم فيفا از روز اول سپتامبر 2012 تا 31 دسامبر 2014 از جمله جام جهانی 2014 قابل اجرا است. مشاهده می شود که مجموع جوايز نقدی فيفا برای جام جهانی 2014 سر به 576 ميليون دلار می زند، كه نسبت به جام جهانی 2010 در آفريقای جنوبی افزايش 37 درصدی دارد. چراکه این رقم در آن سال، 420 ميليون دلار بود.

 

ب: درآمد فیفا در سال هایی که جام جهانی برگزار نمی شود

 

در کنار درآمدهای کلان فیفا در سال های برگزاری جام جهانی، این سازمان در سایر اوقات نیز درآمدهای قابل توجهی کسب می کند. البته این درآمدها نیز در پیوند با همین جام هستند. کمااینکه درنتایج گزارش مالی فیفا در پیوند با سال مالی 2013 که روز هفتم آوریل سال جاری منتشر شد، آمده که درآمد این سازمان در سال گذشته یک میلیارد و 386 میلیون دلار بود. از این مبلغ یک میلیارد و 314 میلیون دلار صرف مخارج گوناگون آن شد. در نتیجه سود خالص فیفا در سال گذشته سر به 72 میلیون دلار زد.

 

از مبلغ کل درآمد یاد شده یک میلیارد و 220 میلیون دلار یعنی 88 درصد آن از محل رخدادهای مربوطه از جمله 630 میلیون دلار برای اعطای  مجوز پخش به شبکه های تلویزیونی، و 413 میلیون دلار از طریق فروش حق بازاریابی، به دست آمد.

 

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است، که فروش بلیط های مسابقات فیفا تنها به بازی های یک ماهه مرحله نهایی رقابت ها محدود نمی شود. بلکه برای اینکه 31 تیم از چهارگوشه جهان به این مرحله برسند، مسابقات های زیادی را پشت سر می گذارند. رقابت هایی که برای هر یک از آنها نیز بلیط فروخته می شود، برای دادن مجوز پخش آنها از شبکه های تلویزیونی هم مبالغ قابل توجهی دریافت می گردد. همچنین کالاهای مربوطه به بازار سرازیر می شوند، و…

 

باید دانست که درآمد فیفا همواره و حتی در سال های بین برگزاری جام های جهانی، روند رو به افزایش داشته است. کمااینکه در دهه اخیر یعنی بین سال های 2003 تا 2013 به ترتیب 575، 647، 749، 882، و 957 میلیون دلار، و یک میلیارد و 59 میلیون دلار، یک میلیارد و 291 میلیون دلار (استثنائا به سبب برگزاری جام جهانی بیش از سال بعد)، یک میلیارد و 70 میلیون دلار، یک میلیارد و 166 میلیون دلار، و یک میلیارد و 386 میلیون دلار، بوده است. توجه به این نکته ضروریست که گرچه در سال 2006 رقابت های جام جهانی برگزار شد، بازهم درآمد سال بعد روند افزایشی داشت. 

 

3- فروش پوشاک و کالاهای مربوطه دیگر بخش درآمدزا

 

پوشاک همه تیم ها به جز مصرف اصلی خود، در عین حال نماد چیزی باارزش هم می باشند. کمااینکه از جمله به گفته هومن جوكارمدير ملی پروژه حفاظت از يوزپلنگ آسيايی یا يوزپلنگ ایرانی استفاده از طرحی از این جانور بر روی لباس تيم ملی ايران، به منظور آگاهی رسانی و جلب توجه به حقیقت تلخی در مورد این حیوان است. کمااینکه این گونه يوزپلنگ پیشترها در بيشتر نقاط آفريقا، آسيای مركزی، و شبه قاره هند، زندگی می کرد. اما اینک جمعیت آن به سبب شكار بی رويه، از بين رفتن زيستگاه يوزها توسط انسان، كاهش منايع غذايي اين حيوان مانند آهو و غزال، و جاده سازی ‌های غير اصولی که تهديد‌كننده حيات ساير گربه سان نیز هستند، با كاهش شديد روبرو شده است. بگونه ای که تنها در ايران زيست می کند، که آنهم به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. کمااینکه بر اساس آخرين اطلاعات تنها حدود 50 قلاده از اين جانور در ايران وجود دارد.

 

از دیگر سو پوشاک، وسايل، و تجهيزات مربوطه، به نوبه خود در رونق اقتصادی نقشی برجسته دارند، و دیگر بخش درآمدزای در پیوند با جام جهانی هستند. مثلا در سال 2006 که رقابت های جام جهانی در آلمان برگزار شد، تنها در این کشور یک میلیون و 700 هزار پیراهن با طرح و رنگ تیم ملی آن به فروش رفت.

 

امسال نیز کالاهای جدید فراوانی برای این رخداد ورزشی تولید، و عرضه شده اند. کمااینکه برای نخستين بار شرکت آديداس همزمان باجام جهانی، کفش های کشباف به بازار عرضه کرد. کفش هایی که قرار است افرادی چون لوييس سوارز و ليونل مسی آنها را بپوشند. بنابراین به راحتی می توان گفت که استفاده این نام های بزرگ عرصه فوتبال از این کفش ها که بهای هر جفت آنها 220 پوند است، مانند سایر محصولاتی که این ورزشکاران به کار می برند، سبب فروش فراوان این کفش ها هم خواهد شد.

 

4- سود متقابل پشتیبانان مالی

 

البته اینگونه نیست، که پشتیبانان مالی فیفا به سبب این حمایت پولی از دست بدهند. بلکه در واقع از رهگذر این پشتیبانی، مبالغ هنگفتی سود هم عایدشان می شود. به همین سبب است که در همه کشورها حوزه های گوناگون ورزشی به عنوان بهترین محل سرمایه گذاری، بیشترین پشتیبانان مالی را به خود جلب می کنند. کمااینکه در آمریکا، آلمان، آفریقای جنوبی، سوئد، و انگلستان، به ترتیب 65، 63، 80، 65، و 61 درصد کل سرمایه گذاری به عنوان پشتیبانی مالی، جذب بازارهای ورزشی می شوند. چراکه مثلا خود این شرکت ها از راه های گوناگون مانند نصب طرح‌ ها یا آرم‌ های خویش بر روی پوشاک و به ویژه پیراهن های بازیکنان تیم‌ های حاضر در رقابت ها، حضورشان را در معرض دید تماشاگران قرار می‌ دهند. آنها به این وسیله سبب افزایش فروش کالاها و خدمات، و در نتیجه سود خود می شوند. طبیعتا این امر در مورد جام جهانی که محبوب ترین رخداد ورزشی جهان است نیز، مصداق دارد.

 

کمااینکه انتظار می رود امسال آدیداس از حضور در جام جهانی 2 میلیارد یورو (معادل 2 میلیارد و 700 میلیون دلار) و نایک 2 میلیارد دلار درآمد داشته باشند. هربرت هینر مدیر اجرایی آدیداس در گفت و گوی ماه مه خود با رسانه ها از جمله خاطرنشان کرد: ما می خواهیم بگونه ای آشکار و شفاف نشان بدهیم، که در فوتبال شماره یک هستیم.

وی در ادامه از جمله افزود که شرکت متبوعش انتظار دارد، فروش توپ هایش در مقایسه با جام جهانی پیشین افزایش چشمگیری داسته باشد. البته در عین حال گفت که در بازار فروش کفش های فوتبال، با نایک رقابت تنگاتنگ دارد. با اینهمه 2 میلیون از این کفش ها خواهد فروخت.

 

شرکت کوکاکولا یکی از طرف های مالی فیفا می باشد، که از دیر باز در چنین جایگاهی قرار گرفته است. چراکه تبلیغات این شرکت از هنگام جام جهانی 1950 در کلیه ورزشگاه هایی که بازی های در پیوند با این رقابت ها در آنها برگزار شده، به چشم می خورده اند. این شرکت از سال 1978 پشتیبان مالی رسمی فیفا هم شد. در نوامبر 2005 فیفا و کوکاکولا مشارکت دیرینه خود را برای 16 سال دیگر یعنی از 2007 تا 2022 تمدید کردند. این قرارداد از جمله شامل حوزه نوشیدنی های غیرالکلی، طیف گسترده ای از پول نقد گرفته، تا محصولات و خدمات دیگر در پشتیبانی از طیف رخدادهای سازماندهی شده از سوی فیفا را در برمی گیرد. جام جهانی (مردان)، جام جهانی زنان، جام جهانی فوتبال ساحلی فیفا، جام جهانی نوجوانان زیر 17 سال، جام جهانی نوجوانان زیر 20 سال، جام جهانی فوتسال فیفا، جام کنفدراسیون فیفا، و…. از جمله این رخدادها هستند. 

 

این روند از جمله سبب شد، که پس از آخرین جام جهانی (2010) فروش این شرکت افزایش چشنگیری پیدا کند. بگونه ای که درآمد خالص آن سر به دو میلیارد و 37 میلیون دلار زد. جالب اینکه در آن سال فروش محصولات کوکاکولا در آمریکای شمالی که بزرگترین بازار آن است، حتی از میزان پیش بینی تحلیلگران اقتصادی مانند مارک شوارتزبرگ از مقامات شرکت استیفل و نیکلاس نیز بالاتر رفت. اقتصاددانان این جهش را به بازاریابی در پیوند با جام جهانی آن سال، و فروش محصولات نوشیدنی نوین ورزشی مانند پاورید نسبت دادند. چراکه به گفته آنها کوکاکولا جام جهانی را به بزرگترین پویش (کمپین) بازاریابی خویش در بین 160 کشور تبدیل کرد. مسئله ای که به نوبه خود از جمله سبب شد، هر یک از سهام این شرکت در بازار سهام نیویورک افزایش 1.6 درصدی پیدا کند.

البته این سودآوری به آمریکای شمالی محدود نماند. کمااینکه در سطح جهانی نیز، فروش محصولات این کشور به طور متوسط 5 درصد افزایش پیدا کرد.

 

بدیهی است، که این سودآوری به کوکاکولا محدود نمی شود. مثلا شرکت آلمانی تولید کننده لوازم ورزشی آدیداس نیز، سود زیادی از این کار می‌ برد. پیشینه دست اندرکاری این شرکت در جام جهانی به سال 1954 باز می گردد. یعنی سالی که تیم ملی آلمان (غربی وقت) با کفش های تولیدی آن در این رقابت ها ظاهر شد. تیمی که در بازی نهایی با نتیجه 3 بر 2 مجارستان را شکست داد، و برنده جام شد. از آن سال به بعد این شرکت در کنار تیم ملی آلمان، و در ادامه نیز در کنار فیفا و یوفا (اتحادیه فوتبال اروپا) بوده است.

 

به همین سبب استفاده کنندگان از محصولاتش نیز، دیگر تنها تیم ملی آلمان نیست. مثلا در رقابت های جام جهانی 2006 پنج تیم ملی دیگر هم، پیراهن ها و کفش های تولیدی این شرکت را پوشیدند. این امر در مورد تمامی داوران، خط نگهداران، دستیاران، و میزبانان آن جام نیز، صدق می کرد. مسئله ای که سبب شده محصولات ورزشی آدیداس در کل جهان به فروشی فراوان برسند. کمااینکه حتی پیش از این جام جهانی، یعنی در سال 2005 فروشش سر به بیش از یک میلیارد یورو (یک میلیارد و 200 میلیون دلار) زد. این شرکت از سال 1970 تولیدکننده توپ های جام جهانی شده است. همچنین قراردادش با فیفا را جهت باقی ماندن در جایگاه پشتیبانی رسمی این نهاد ورزشی، تا سال 2030 تمدید کرده است.  

 

موفقیت آدیداس سبب شده، که سایر شرکت های تولیدکننده لوازم ورزشی به فکر رقابت با آن بیفتند. در حال حاضر شرکت آمریکایی نایک نیرومندترین رقیب آدیداس به شمار می رود. شرکتی که در جام جهانی امسال پشتیبان مالی شش نفر از ده بهترین فوتبالیست جهان شده است. این میزان برای آیداس سه تن، و برای پوما یک نفر (تیری دانیل آنری/ هانری) می باشد. کریستیانو رونالدودر رأس فهرست نایک قرار دارد. این مکان در لیست آدیداس متعلق به لیونل مسی است.

 

اینکه رونالدو در ماه ژانویه جایگاه محبوب ترین بازیکن جهان را از مسی گرفت، یک مفهوم دیگر هم دارد. اینکه نایک به شدت تلاش می کند نه شانه به شانه آدیداس، بلکه جلوتر از آن قرار بگیرد. تلاشی که به نظر می رسد، در حال ثمردهی باشد. کمااینکه دیگر موفقیت نایک این است، که امسال برای نخستین بار تهیه پوشاک 10 تیم از 32 تیم حاضر در جام جهانی از جمله میزبان آن یعنی برزیل را به عهده دارد. این میزان برای آدیداس 9 تیم شامل اسپانیا مدعی قهرمانی (قهرمان دوره پیشین)، و همچنین آرژانتین و آلمان می باشد.

 

اقتصاد فوتبالی در خدمت اهداف خیرخواهانه

 

محبوبیت جهانی فوتبال و چهره های آن، در کنار درآمدهای سودآفرین، در خدمت اهداف خیرخواهانه نیز قرار دارند. برگزاری مسابقات دوستانه جهت جمع آوری کمک های مالی از جمله برای آسیب دیدگان بلایای طبیعی مانند زلزله و سیل، از این دست اهداف هستند. اختصاص بخشی از عواید بازی های رسمی به اینگونه اهداف نیز، در مواقعی خاص صورت می گیرد.

 

یکی از آخرین رخدادهایی که محبوبیت مورد اشاره در خدمت اهداف بشردوستانه قرار گرفت، در ایران خودمان اتفاق افتاد. چراکه به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) به بهانه فروش پیراهن حمید استیلی در دیدار مقابل آمریکا در چهارچوب رقابت های جام جهانی 1998، در شامگاه چهارشنبه هفتم اردیبهشت ماه/ بیست و هشتم ماه مه مراسم خیرخواهانه ‌ای برگزار گردید. مراسمی که در آن مبلغ یک میلیارد و پانصد میلیون تومان برای کودکان سرطانی جمع آوری شد. این مراسم در تالار ایوان شمس تهران، با حضور شماری از خیرین، هنرمندان، و اهالی ورزش، و به صورت رسم بسیار زیبا و اصیل گلریزان در پای پیراهن حمید استیلی صورت گرفت. مبلغ مورد اشاره نیز به موسسه خیریه سپاس اهداء گردید، که صرف درمان کودکان مذکور خواهد شد.

 

در این مراسم حمید استیلی، دکتر محمد زادمهر بازیکن پیشین فوتبال ایران، حسین کلانی از اسطوره‌های فوتبال ایران، و مصطفی هاشمی طبا رئیس سابق سازمان تربیت بدنی و کمیته ملی المپیک ایران، سخنانی ایراد کردند. از دید نگارنده یکی از زیباترین عبارات در این بیانات، بخشی از سخنان دکتر زادمهر بود. وی ابتدا به آن رخداد فراموش نشدنی که سبب گردید همه مردم سرمست از پیروزی ایران در برابر آمریکا به خیابان‌ها بیایند و شادی کنند، اشاره نمود (در آن بازی یکی از دو گل تاریخی را استیلی به ثمر رساند). سپس گفت: “حالا امشب حمید استیلی یک گل زیبای دیگر را وارد دروازه دل‌ ها کرده است.”  

 

دیدگاهی متفاوت

 

اما اینگونه هم نیست، که همه مردم جام جهانی را رخدادی مثبت تلقی کنند. کمااینکه از سال گذشته شمار زیادی از مردم برزیل به وضعیت موجود اعتراض کرده اند. بگونه ای که در نخستین روزهای تظاهرات، شمار کسانی که به خیابان های این کشور ریختند، سر به یک میلیون نفر زد. این افراد که عمدتا از بی ‌‌خانمان‌ ها، آموزگاران، و اعضای اتحادیه‌ های کارگری هستند، به هزینه های زیاد برگزاری جام جهانی 2014 و المپیک تابستانی 2016، وضعیت نامناسب حمل و نقل، فساد در دستگاه های دولتی، و خدمات نامناسب بهداشتی- درمانی، اعتراض داشتند.

 

کمااینکه در اعتراضات خود از جمله خاطزنشان می کردند، که بهترست دولت کشورشان به جای هزینه کردن مبالغ هنگفت جهت میزبانی بازی ها، این پول را صرف بهبود وضعیت نامناسب بهداشتی- درمانی، بهبود زیرساخت های بخش فقیرتر کشور از جمله ساخت و ساز مسکن ارزان قیمت، و همچنین آموزش و پرورش کند.

جالب اینکه  روماریو بازیکن سابق تیم ملی برزیل نیز، از این حرکت تظاهر کنندگان پشتیبانی کرد. همچنین هزینه بالای جام جهانی فوتبال را مورد انتقاد قرار داد.

 

البته این اعتراضات همچنان ادامه دارند. کمااینکه در شامگاه چهارشنبه چهارم ژوئن/ چهاردهم خرداد یعنی تقریبا یک هفته مانده به مسابقه افتتاحیه جام جهانی، حدود 10 هزار نفر (به گفته پلیس برزیل)/ 200 هزار تن (بر اساس برخی از گزارش ها) با فراخوان جنبش کارگران بی خانه در مقابل ورزشگاه کورینتیانس شهر سائوپائولو دست به تظاهرات زدند. آنها در حالی در این تظاهرات شرکت کردند، که تیم ملی کشورشان سرگرم بازی دوستانه با پاناما بود. همچنین در شهر بلو هوریزنته که قرارست در روز بیست و یکم ژوئن/ سی ام خرداد میزبان رقابت تیم های ایران و آرژانتین باشد، خشونت‌ های گسترده‌ای رخ داده است.

 

البته دامنه این تظاهرات مداوم به اندازه ای بوده، که در برخی از نقاط دیگر نیز به خشونت کشیده شده است. بگونه ای که حتی در مواردی ارتش نیز، در کنار پلیس برای سرکوب تظاهرات وارد عمل شده است. همچنین برخی از معترضان با شلیک هوایی سبب ویرانی و تخریب بسیاری از مغازه‌ها شده اند. در بعضی از نقاط نیز، مأموران پلیس به اعتصاب کنندگان پیوسته اند. 

 

اما آنچه ممکنست بیش از همه این ناآرامی ها و نارضایتی ها بر روند رقابت های جام جهانی تأثیر بگزارد، اعتصاب کارکنان مترو و دیگر وسایل نقلیه عمومی شهر سائوپائولو از روز پنجشنبه پنجم ژوئن/  پانزدهم خرداد می باشد. شهری که برای میزبانی بازی افتتاحیه جام در نظر گرفته شده است. این اعتصاب در حالی روی داده، که در مواقع عادی همه روزه بطور متوسط حدود 4 میلیون سفر شهری از طریق شبکه متروی این شهر صورت می گیرد. بنابراین اگر این اعتصاب تا زمان برگزاری رقابت های جام جهانی ادامه پیدا کند، بی تردید سبب اختلال فراوان در جا به جایی تماشاگران خواهد شد.

 

البته ویژگی های منفی دیگر نیز، از سوی برخی از صاحبنظران ذکر شده اند. مثلا برخی از کارشناسان فن بر این باورند، که وضعیت نابسامان سفرهای هوایی در این کشور، در خلال برگزاری این جام نابسامان تر خواهد شد. چراکه شمار زیادی از خارجی ها و همچنین تماشاگران داخلی نیز که بین 12 شهر میزبان مسابقات در رفت و آمد خواهند بود، به خیل مسافران کنونی افزوده خواهند شد.

 

از دیگر سو برخی از اقتصاددانان هم میزبانی جام جهانی را از نظر مالی به اندازه ای که در مورد آن تبلیغ می شود، به صرفه نمی دانند. کمااینکه دنیس کتس استاد رشته اقتصاد دانشگاه مریلند در پژوهش احیر خود از جمله آورده: هیچ شاهدی در دست نیست که آنچه سازمان دهندگان این رقابت ها می گویند، در عمل مصداق پیدا کند.

او در این پیوند به این مسئله اشاره کرده که در خلال بازی های 1994 که در آمریکا برگزار گردید، شهرهای میزبان به طور متوسط 712 میلیون دلار کمتر از میزان پیش بینی شده درآمد داشتند.

یک گزارش منتشره دیگر نیز، از زیان چندین میلیارد دلاری جام 1994 در آمریکا خبر داد.

 

اما اعداد و ارقام گزارش های پرشمار دیگری، به کلی با این گزارش تفاوت دارند. کمااینکه در بیشتر آنها از جمله آمده که در خلال جام جهانی 1994 که در آمریکا برگزار شد، شهرهای میزبان به منافع اقتصادی چمشگیری دست پیدا کردند. مثلا سود خالص برای لس آنجلس 623 میلیون دلار بود، که مستقیما صرف بهبود اقتصاد این شهر شد. همچنین برگزاری این جام، تنها در ایالت کالیفرنیا منجر به ایجاد هزار و 700 شغل پاره وقت گردید.

 

درآمد شهرهای نیویورک، سانفرانسیسکو، و بوستون نیز، در مجموع سر به یک میلیارد و 45 میلیون دلار زد. درآمد هتل ها و فروش مواد غذایی و نوشینی هم نسبت به برهه مشابه سال پیش از آن، 15 درصد افزایش یافت. از آنجاکه در آمریکا بسیاری از رستوران ها و هتل ها زنجیره ای هستند، پول به دست آمده در این حوزه سبب گردید که رستوران ها و هتل های جدیدتری هم ساخته شوند.

 

فساد مالی

 

البته اینگونه هم نیست، که مسائل مالی- اقتصادی همواره برای فیفا خوشایند باشد. کمااینکه در تازه ترین رسوایی مالی از زد و بندهایی پرده برداشته شد، که سبب گردیده اند قطر به عنوان میزبان بازی های جام جهانی 2022 برگزیده شود. البته این گزینش از همان ابتدا یعنی از دوم دسامبر 2010 که چنین انتخابی مطرح شد، از سایر جنبه ها نیز شگفتی آور بود. چراکه از جمله قطر کشور کوچکی است که نه تنها در صحنه فوتبال جهانی، بلکه حتی در فوتبال منطقه نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار نیست. کمااینکه هرگز موفق نشده، به جام جهانی راه یابد. فراتر اینکه در جام ملت های آسیا نیز نتوانسته، خود را از سطح یک چهارم نهایی بالاتر بکشد.

 

از دیگر سو زیرساخت هایش هم، جهت میزبانی بزرگترین رویداد فوتبال جهان مناسب و کافی نمی باشد. رسیدن دمای این کشور در تابستان به حدود پنجاه درجه سانتیگراد نیز، مزید بر علت است. مسئله مهمی که حتی در بازی های امسال هم خود را به رخ کشید. کمااینکه فیفا به درخواست اتحاديه بين المللی بازيکنان حرفه ای فوتبال (فيفپرو) ساعت برگزاری هفت رقابت را که قرارست در گرمترين و مرطوب ترين مناطق برزيل صورت بگیرد، تغيير داد. خودداری ابتدایی فیفا از پذیرش این درخواست سبب گردید که اتحادیه مورد اشاره اعلام کند، که این سازمان ناظر بر فوتبال جهان خواسته شبکه های تلويزيونی را از سلامت و ايمنی بازيکنان مهمتر به شمار می آورد.

 

به هر صورت مجموعه عواملی که به آنها اشاره شد، سبب گردید تقریبا بلافاصله پس از اعلام میزبانی قطر، گمانه زنی ها در مورد فساد مالی و رشوه جهت جلب رأی، مطرح شود. کمااینکه ساندی تایمز دو نفر از اعضای کمیته اجرایی فیفا را متهم کرد، که یک میلیون و 500 هزار دلار پول گرفته اند.

 

البته این نشریه روز یکشنبه اول ژوئن/ یازدهم خرداد پا را از این هم فراتر گذاشت. کمااینکه از جمله نوشت اسناد و مدارکی در دست دارد که نشانگر آنند که محمد بن همام رئیس پیشین کنفدراسیون فوتبال آسیا به اعضای کمیته اجرایی فیفا پول و هدایای زیادی داده، برایشان منافع چشمگیر مالی تدارک دیده، آنها را با جت ‌های اختصاصی به سفر برده و پذیرایی شاهانه ای از ایشان به عمل آورده، تا رأی آنها را بخرد.

 

البته براساس این اتهامات، دایره رشوه گیرندگان بسیار گسترده بوده است. کمااینکه در فهرست اعضای کمیته اجرایی فیفا که رشوه گرفته اند، رؤسای فدراسیون‌ های فوتبال 30 کشور آفریقایی هم قرار دارند.

بدتر از همه اینکه جک وارنر معاون وقت فیفا نیز، در لیست گیرندگان رشوه از آقای بن همام بوده است. کمااینکه این آقا در مجموع یک میلیون و 600 هزار دلار به حساب ‌های جک وارنر منتقل کرده، که 450 هزار دلار آن پیش از رأی‌ گیری برای میزبانی جام جهانی 2022 به این حساب ها واریز شده بود. البته جک وارنر در سال 2011 استعفا داد.

از جمله دیگر چهره های مطرح در پیوند با فساد مالی، می توان از رینالد تماری نام برد. عضویت او در کمیته اجرایی کنفدراسیون فوتبال اقیانوسیه پس از همان گزارش اولیه ساندی تایمز به حالت تعلیق درآمد.

 

البته آقای بن همام این بذل و بخشش های پنج میلیون دلاری را نه بطور مستقم، که زیر پوشش شرکت ساختمانی موسوم به کمکو(Kemco)  انجام می داد. کمااینکه اکثر پرداخت ها از طریق حساب دخترش عایشه صورت گرفته اند. البته قطر همه این اتهامات را کاملا تکذیب کرده است.

 

اینکه در صورت اثبات اتهامات روزنامه ساندی تایمز امکان دارد دوباره برای تعیین کشور میزبان آن بازی ها رأی گیری شود، وضعیت ناخوشایندی را که فیفا در آن قرار گرفته، تغییر نمی دهد. زیرا این امر به اعتبار و حیثیت این نهاد جهانی لطمه شدیدی زده است. چراکه بسیاری از هواداران آن اینک از خود می پرسند، که این سازمان چگونه کسب درآمد می کند؟ پولش را در کجا، و چگونه هزینه می نماید؟ برنامه های مالیش برای آینده چیست؟

 

در عین حال فساد مالی در فیفا، به این یک مورد محدود نمی شود. کمااینکه مدارک ارائه شده از سوی برنامه پانورامای بی ‌بی‌ سی در چند روز منتتهی به رأی گیری جنجال براگیز مورد اشاره، نشان از آن داشت که ریکاردو تیشرا، عیسی هایاتو، و نیکلاس لیوز از اعضای ارشد کمیته اجرایی فیفا، برای دادن مجوز حق پخش تلویزیونی جام‌ های جهانی پیشین رشوه گرفته بودند.

 

البته فیفا نیز در واکنش به این مسائل کوشیده، دست به اقدامات جبرانی بزند. مثلا در برابر آن اعضای خود که در فساد دست داشته اند، اقدام عملی کرده است. کمااینکه از جمله در خلال سه سال گذشته چاک بلیزر و محمد بن همام را، به اتهام فساد مالی برکنار کرده است. همچنین مایکل گارسیا وکیل دعاوی بلندپایه آمریکایی مأموریت پیدا کرده، که به عنوان بازرس ارشد در باره رأی گیری برای تعیین میزبانان دو جام جهانی 2018 و 2022تحقیق کند.

 

اما به نظر نمی رسد، که اقدامات مورد اشاره دست اندرکاران فوتبال در جهان را راضی کرده باشد. کمااینکه کلایو افورد مسئول امور ورزش در حزب کارگر بریتانیا، آشکارا تحقیقات زیر نظر سپ بلاتر رئیس فیفا را غیرقابل اعتماد خوانده است. همچنین خاطرنشان کرده که باید تمام کسانی که در انتخاب قطر به میزبانی جام جهانی دخالت داشته ‌اند، از کار کناره گیری کنند.

البته باید منتظر شد و دید گزارش مایکل گارسیا که قرارست اواخر ماه ژوئیه منتشر شود، چه نتایجی به دست خواهد داد.

 

در عین حال باید گفت، که فساد مالی تنها در تشکیلات فیفا رخنه نکرده است. کمااینکه در سیزدهم مارس سال جاری (بیست و دوم اسفندماه سال گذشته خورشیدی) اولی هونسرئیس بایرن مونیخ یعنیپرافتخارترین باشگاه فوتبال آلمان، به جرم تقلب مالیاتی به سه سال و نیم حبس و پرداخت بیش از 27 میلیون یورو محکوم شد.

 

در کشور خودمان ایران نیز، مدت هاست در حوزه فوتبال بحث فساد در شکل های گوناگون و از جمله مالی مطرح شده است. کمااینکه از جمله روز هشتم مهرماه (سی ام سپتامبر) سال گذشته کمیسیون اصل نود مجلس ایران برای رسیدگی به تخلفات حرفه‌ ای در فوتبال جلسه‌ ای با مقام های ورزشی برگزار کرد. یک هفته بعد یعنی روز پانزدهم مهرماه (هفتم اکتبر) سال گذشته در نشست همین کمیسیون، از 686 پرونده فساد در فوتبال ایران خبر داده شد.

 

کمک و تقویت متقابل وضعیت اقتصادی فیفا و پشتیبانان مالی، و رونق اقتصادی کشورها

 

یکی از نتایجی که می توان از این نوشتار به دست آورد، این است که جام جهانی از دیدگاه مالی- اقتصادی رخدادی با چندین برنده است. عمده ترین این برنده ها فیفا برگزار کننده جام، پشتیبانان مالی آن، و اقتصاد کلیه کشورها، و در درجه نخست کشور میزبان می باشند.